Zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych ze względu na postępowanie karne skarbowe

Przez lata podnoszono problem instrumentalnego wszczynania postępowań karnych skarbowych w trakcie postępowań podatkowych. Wreszcie – w uchwale 7 sędziów NSA z 24 maja 2021 r. o sygn. akt I FPS 1/21 uznano że sąd administracyjny jest uprawniony do kontrolowania w tego typu sprawach, czy organ podatkowy nie odwołał się do wszczęcia postępowania karnego skarbowego w sposób instrumentalny, stanowiący nadużycie prawa.

Chodzi więc o przypadki sztucznego wykorzystania przez organy podatkowe tego instrumentu, wyłącznie w celu przedłużenia terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Dotyczy to zwłaszcza przypadków wszczynania spraw „z KKS” w listopadzie czy grudniu, jeśli 5-letni termin przedawnienia przypada 31 grudnia tego samego roku.

Z uzasadnienia uchwały NSA wynika zatem właśnie, że w przypadkach wątpliwych – w szczególności wówczas, gdy moment wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, jest bliski dacie przedawnienia zobowiązania podatkowego – wyjaśnienie tej kwestii powinno znaleźć odzwierciedlenie w uzasadnieniu decyzji podatkowej.

Warty odnotowania jest tu jednak wyrok NSA z 25 maja 2022 r. o sygn. akt I FSK 96/22. Zauważono w nim, że jakkolwiek uchwała NSA odnosi się także do stanów przeszłych (czyli decyzji wydanych przed wydaniem uchwały), to nie można z niej wywodzić obowiązku automatycznego i bezrefleksyjnego usunięcia z obrotu prawnego wszystkich dotychczasowych decyzji organów odwoławczych, w których powołano się na skutki wynikające z art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej, bez jednoczesnego szczegółowego uzasadnienia okoliczności towarzyszących wszczęciu postępowania karnego skarbowego i zawieszeniu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Z motywów uchwały wynikało bowiem, że rolą sądu jest wnikliwe i każdorazowe badanie akt podatkowych w celu ustalenia, czy w rozpatrywanej sprawie zachodzą okoliczności uzasadniające podejrzenie instrumentalnego wszczęcia postępowania karnego skarbowego. Natomiast dopiero w przypadkach wątpliwych – sąd może skutecznie czynić organowi zarzut niewyjaśnienia w uzasadnieniu decyzji, że wszczęcie owego postępowania nie miało charakteru pozorowanego.

W realiach sprawy rozpatrywanej przez NSA, za dyskusyjne uznano już samo stwierdzenie (przez sąd I instancji), nadmiernej bliskości owego terminu w stosunku do daty przedawnienia (odstęp między wszczęciem postępowania karnego skarbowego a przedawnieniem, przekraczał 6 miesięcy). Nadto wskazana okoliczność stanowiła w istocie jedyną przesłankę, powołaną przez sąd I instancji dla wykazania wątpliwości, co do celów wszczęcia postępowania karnego skarbowego. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku nie wskazano żadnych innych okoliczności, które mogłyby usprawiedliwiać podejrzenie nadużycia ze strony organów.

Reasumując, nie tylko organ podatkowy powinien dowodzić braku „instrumentalnego potraktowania KKS”, ale również sąd, uchylając decyzję powinien wyjaśnić, na czym mogło polegać nadużycie ze strony organów podatkowych.