Uwaga! Kontrolowany podatnik VAT zapłaci większy mandat

Mimo pandemii COVID-19, w Polsce nie ustają zmiany w prawie, w tym także dotyczące przepisów podatkowych. Jednym z najnowszych aktów w tym zakresie jest ustawa z 30 marca 2021 r. o zmianie ustawy o podatku akcyzowym oraz niektórych innych ustaw (dalej: ustawa nowelizująca). Oprócz modyfikacji zasad opłacania akcyzy, przy okazji wprowadza ona zmiany również w innych regulacjach podatkowych, w tym także w przepisach karnoskarbowych. Zmiany te polegają na podwyższeniu wysokości kar za niektóre wykroczenia skarbowe.

W świetle art. 53 § 3 Kodeksu karnego skarbowego wykroczeniem skarbowym jest czyn zabroniony przez kodeks pod groźbą kary grzywny określonej kwotowo, jeżeli kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej albo wartość przedmiotu czynu nie przekracza pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia w czasie jego popełnienia. Za tego rodzaju wykroczenie może być jednak uznany także inny czyn zabroniony, jeżeli kodeks tak stanowi.

Karę za wykroczenie skarbowe orzeka ją sąd albo – w przypadku spełnienia określonych przepisami przesłanek – uprawniony funkcjonariusz państwowy w postępowaniu mandatowym. Zgodnie z art. 48 § 1 k.k.s. taką grzywnę wolno wymierzyć w granicach od 1/10  do dwudziestokrotności minimalnego wynagrodzenia.

Nieco inaczej jest w przypadku postępowania mandatowego.

Karę grzywny w drodze mandatu karnego można nałożyć jedynie wówczas, gdy osoba sprawcy oraz okoliczności popełnienia wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości i zarazem nie zachodzi potrzeba wymierzenia kary surowszej niż ta, która jest określona w art. 48 § 2 k.k.s. (o czym dalej). Tak wynika z art. 137 § 1 tej ustawy. Jednak w niektórych przypadkach ustawodawca wyłączył możliwość jej nakładania w tym uproszczonym  i  mniej uciążliwym dla podatników trybie (np. jeśli w związku z wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej, chyba że do chwili przyjęcia mandatu karnego wymagalna należność została w całości uiszczona).

Według dotychczas obowiązujących przepisów, a konkretnie art. 48 § 2 k.k.s., mandatem karnym można było nałożyć karę grzywny w granicach nieprzekraczających podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia. W konsekwencji mandat za wykroczenie skarbowe nie mógł być wyższy niż 5.600 zł (tj. 2.800 zł × 2 = 5.600 zł).

Od 1 maja 2021 r. – za sprawą art. 5 pkt 5 ww. ustawy nowelizującej – obowiązujące w tym zakresie przepisy zmieniły się. Zmiana dotyczy wskazanego wcześniej art. 48 § 2 k.k.s. i polega na podwyższeniu wysokości górnej granicy kary grzywny za wykroczenie skarbowe, jaka może być nałożona w drodze mandatu karnego. Mianowicie pułap ten został podniesiony do pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia, w miejsce dotychczasowego limitu (tj. dwukrotności  minimalnego wynagrodzenia). Po zmianach maksymalna wartość mandatu nakładanego za wykroczenie wzrosła, zatem z 5.600 zł do 14.000 zł.

Podniesienie wysokości górnej granicy kary grzywny orzekanej w postępowaniu mandatowym, autorzy nowelizacji uzasadnili realizacją postulatów praktyki, która dostrzegła konieczność objęcia tym postępowaniem szerszego zakresu czynów zabronionych kwalifikowanych jako wykroczenie skarbowe. Ich zdaniem zmiana powinna również przyczynić się do odciążenia sądów w sprawach o wykroczenia skarbowe. Brak możliwości zastosowania adekwatnej do czynu sankcji przez organ mandatowy skutkuje bowiem koniecznością występowania do sądu z aktem oskarżenia lub z wnioskiem o wyrażenie zgody na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

Zmiany, o których mowa, mogą mieć negatywne skutki dla przedsiębiorców. Zwiększą bowiem potencjalnie liczbę czynów kwalifikowanych jako wykroczenia skarbowe, które wolno będzie fiskusowi rozstrzygać i karać w postępowaniu mandatowym, bez konieczności kierowania spraw do sądu. Wielu przedsiębiorców i obserwatorów życia gospodarczego wyraża obawy, że po ich wprowadzeniu finansowe organy dochodzenia mogą być bardziej skłonne do nakładania kar w wyższym wymiarze za drobne naruszenia przepisów, polegające np. na niezłożeniu w terminie deklaracji podatkowej (nawet „zerowej”), czy formalnych uchybieniach w prowadzeniu ksiąg podatkowych. Z drugiej strony częstsze wystawianie mandatów zamiast kierowania do sądów np. aktów oskarżenia może być korzystne nie tylko dla tych sądów, które w ten sposób zostaną istotnie odciążone, ale również dla samych podatników.

Przyjęcie mandatu i jego uregulowanie może bowiem pozwolić na szybsze zakończenie postępowania, co nie jest bez znaczenia zwłaszcza dla przedsiębiorców poczuwających się do winy i godzących się na poniesienie finansowych konsekwencji stwierdzonych przez fiskusa uchybień. Ponadto zmiany nie pozbawiają ich możliwości obrony swoich racji, ponieważ tak jak to było wcześniej – nadal mogą oni odmówić przyjęcia mandatu i czekać na rozstrzygnięcie sporu przed sądem, jednakże bez gwarancji korzystnego dla nich rozstrzygnięcia, za to ryzykując poniesieniem bardziej dotkliwych sankcji.

Na ten aspekt wprowadzonych zmian zwróciło również uwagę ministerstwo finansów. W piśmie z 8 kwietnia 2021 r. (nr DZP1.K43.25.2021) – będącym odpowiedzią na interpelację poselską nr 21521 – wyjaśniło bowiem, że będą one korzystne nie tylko dla organów państwa, ale również dla sprawców wykroczeń skarbowych, którzy zgodzą się na przyjęcie mandatu i przez to szybkie załatwienie sprawy bez konieczności kierowania jej na drogę postępowania sądowego. Według MF „ograniczy to kontakty sprawcy wykroczenia skarbowego z organami państwa i pozwoli zaoszczędzić czas, gdyż załatwienie sprawy w drodze postępowania mandatowego może się odbyć w ramach jednorazowego kontaktu sprawcy wykroczenia skarbowego z organami państwa”. Resort podkreślił, że w wyniku tej zmiany więcej spraw o wykroczenia skarbowe będzie mogło być załatwionych w trybie postępowania mandatowego, wobec dotychczasowego stanu prawnego, w którym z uwagi na konieczność zapewnienia adekwatności wysokości kary grzywny do szkodliwości społecznej wykroczenia skarbowego w określonych stanach faktycznych sprawa musiała być kierowana do sądu z aktem oskarżenia.